Fölsuð lyf

Fölsuð lyf

Fölsuð lyf geta verið lífshættuleg. Sum innihalda eiturefni á meðan önnur eru lyfleysur og jafnvel finnast lyf sem innihalda virka lyfjaefnið en í of litlum eða of miklum mæli þannig að skaði getur hlotist af. Í ljósi mikilla gróðamöguleika og hversu einfalt það er í dag að framleiða töflur og umbúðir, fjölgar þeim ört sem fara út í framleiðslu á fölsuðum lyfjum. Til að blekkja kaupandann bæði hvað snertir útlit og áhrif eru í sumum tilfellum notuð efni eins og t.d. götumálning, gólflakk, koffein, amfetamín og morfín. Auðveldasta leiðin til að nálgast kaupendur er í gegnum netið og auðvelt er að láta freistast af miklu úrvali á hagstæðu verði, án nokkura skilyrða. Talið er að stór hluti þeirra lyfja sem seld eru í gegnum netið séu fölsuð og bjóða mörg ólögleg netapótek upp á margar ólíkar tegundir lyfja eins og t.d. stinningarlyf, grenningarlyf, fúkkalyf, krabbameinslyf og lyf gegn kólestróli. Evrópusambandið hefur lýst yfir miklum áhyggjum af stöðu mála og segir ástandið langt umfram verstu hrakspár.

Hvað eru fölsuð lyf?

Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni (WHO) hafa fölsuð lyf verið skilgreind með eftirfarandi hætti: Falsað lyf er, vísvitandi og sviksamlega, ranglega merkt með tilliti til eiginleika og/eða uppruna. Bæði frumlyf og samheitalyf geta verið fölsuð. Falsað lyf getur verið með rétt eða rangt innihaldsefni, án virks efnis, með of litlu magni af virku efni eða í fölsuðum pakkningum.

Hvers vegna getur verið hættulegt að kaupa fölsuð lyf?

Sá sem kaupir fölsuð lyf veit ekki hvaðan þau koma, hvert innihaldið er né við hvaða aðstæður þau eru búin til.
Neysla falsaðra lyfja getur leitt til gagnlausrar meðferðar, óvæntra aukaverkana og jafnvel dauða.
Traust almennings á heilbrigðiskerfinu getur rýrnað við það að fölsuð lyf finnist eða séu notuð.

Hvaða lyf geta verið fölsuð?

Bæði frumlyf og samheitalyf hafa orðið fyrir barðinu á fölsunum.
Allskonar lyf hafa verið fölsuð, allt frá ódýrum verkjalyfjum til lyfja við lífshættulegum sjúkdómum.

Hvernig veit ég hvort lyf er falsað?

Fyrir almenning getur verið erfitt að greina hvort lyf er falsað og það sama á við jafnvel þótt um sérfræðing sé að ræða. Öruggasta leiðin til að forðast fölsuð lyf er að kaupa lyf í löglegri dreifingu, þ.e. í lyfjabúðum eða annars staðar, þar sem lyfjasala er heimiluð af yfirvöldum. Þá ber að varast að kaupa lyf á netinu nema að kaupandi geti gengið úr skugga um að seljandinn á bakvið vefsíðuna sé lögleg lyfjabúð með heimild til póst-/netverslunar í Evrópu. Sem dæmi um vísbendingar um að netsíður hafi ekki tilskilin leyfi til lyfjasölu í Evrópu má nefna eftirfarandi atriði:

Boðin eru til sölu lyf sem lyfseðilsskyld eru hér á landi án þess að farið sé fram á lyfseðil fyrir þeim. Almennt má reikna með að lyf sem eru lyfseðilsskyld hér á landi séu það einnig í öðrum Evrópuríkjum.
Nafn og heimilisfang lyfjabúðarinnar sem stendur að netversluninni kemur ekki fram.
Athugið að stundum er gefið upp „leyfisnúmer“. Þetta getur verið blekking.

Öll apótek sem hafa heimild til að stunda netverslun með lyf verða að birta svokallað sameiginlegt kennimerki og skal það birtast á öllum hlutum (undirsíðum o.þ.h.) þar sem neytendur geta verslað lyf. Tilgangur með birtingu sameiginlega kennimerkisins er að gera neytendum kleift að ganga úr skugga um, að um sé að ræða apótek sem Lyfjastofnun hefur viðurkennt að megi bjóða lyf til kaups á internetinu. (Heimild: https://www.lyfjastofnun.is/greinar/kaup-i-netapoteki/) sótt 20.nóvember 2023.

Fölsuðum lyfjum á markaði hefur fjölgað

Framan af voru þær lyfjafalsanir sem uppgötvuðust aðallega tengdar svokölluðum lífstílslyfjum á borð við hormóna, stera og andhistamín. Á síðari tímum hefur færst í vöxt að reynt sé að koma lyfjum sem ætluð eru til meðhöndlunar lífshættulegum sjúkdómum eins og krabbameini og sykursýki, inn í löglegar dreifingarleiðir á Vesturlöndum. Í þróunarlöndum snýr þetta að lyfjum við sjúkdómum eins og malaríu, berklum og HIV.

Falsað lyf getur ógnað lífi og heilsu

Falsað lyf getur ógnað öryggi sjúklings. Það getur haft innihaldsefni sem ekki er í samræmi við upplýsingar, of lítið af virka efninu eða jafnvel ekkert af því. Neysla falsaðra lyfja getur þannig leitt til gagnslausrar meðferðar, óvæntra aukaverkana, eða jafnvel dauða. Falsað lyf er vísvitandi ranglega merkt með tilliti til eiginleika og/eða uppruna, skv. skilgreiningu Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO). Heimild: https://www.lyfjastofnun.is/frettir/reglur-um-vorn-gegn-folsudum-lyfjum-gengnar-i-gildi/ . Sótt 20.nóvember 2023.

Hvernig tekst tilskipun ESB/EES um varnir gegn fölsuðum lyfjum á við þessa ógn?

Reglur um merkingu lyfjaumbúða gengu í gildi 9. Febrúar 2019 og auka öryggi fyrir notendur lyfja. Reglunum draga úr líkum á að fölsuð lyf rati inn í keðju löglegrar lyfjaframleiðslu. Þær fela m.a í sér að skylt verður að hafa á hverri pakkningu tiltekna merkingu sem geymir lykilupplýsingar um framleiðslu- og dreifingarferil lyfsins; eins konar fingrafar. Sömuleiðis innsigli (ATD, eða anti-tampering device) sem illmögulegt á að vera að að eiga við án þess að skilin séu eftir augljós ummerki..

Starfsemi lyfjaauðkenniskerfisins er sinnt af evrópskri miðstöð, European Medicines Verification Organisation (EMVO) sem tengir saman fjölda annarra landsgagnagrunna sem starfræktir eru í hverju aðildarríki. Í gegnum gagnageymslukerfið er hægt að koma í veg fyrir að fölsuð lyf komist í dreifingu til sjúklinga og sannreyna upprunavottun lyfs frá framleiðanda til afgreiðslu, eða vottun frá uppruna til enda.

Nánari upplýsingar um öryggisþætti lyfja má finna á heimasíðu Lyfjastofnunar (https://www.lyfjastofnun.is/lyf/oryggisthaettir-lyfja/).